Zapomniane Obozy

Strona archiwalna

 
Przedstawiamy projekt sfinansowany przez Komisję Europejską i zrealizowany przez pracowników i współpracowników Programu Historia Mówiona Fundacji Ośrodka KARTA dokumentujący losy byłych więźniów niewielkich niemieckich obozów z okresu II wojny światowej rozsianych na terenie obecnej Polski.

Na terenie obejmującym obszar dzisiejszej Polski istniało ponad 200 niemieckich nazistowskich obozów – podobozów koncentracyjnych, obozów przejściowych, karnych, obozów pracy. Większość tych miejsc właściwie nie funkcjonuje w świadomości społecznej, nawet lokalnej – wiedzą o nich jedynie znawcy tematu. Tylko na terenie kilku największych byłych obozów koncentracyjnych – Auschwitz, Majdanka, Stutthofu, Gross-Rosen – są muzea i miejsca pamięci oraz zbierane są relacje byłych więźniów i innego rodzaju dokumentacja. Miejsca, w których znajdowały się mniejsze obozy, oznaczone są jedynie pamiątkowymi tablicami lub pomnikami, często jednak nie ma tam nawet i tych niewielkich śladów upamiętnienia, nie jest prowadzona żadna praca dokumentacyjno-edukacyjna. Wyjątkami są muzea i miejsca pamięci m.in. w Bełżcu, Poznaniu-Żabikowie, Treblince i Łambinowicach.

Projekt, który prezentujemy, stara się przywrócić pamięć tych miejsc, łączy historię obozów z losami ich więźniów. Od listopada 2006 do października 2007 nagraliśmy ponad 80 relacji (w tym 15 wideo). Zebrany metodą oral history i opracowany przez nas materiał źródłowy to niezwykły zbiór XX-wiecznych biografii, naznaczonych przez II wojnę światową. Dotarliśmy do osób, które nigdy wcześniej nie mogły opowiedzieć o swoich tragicznych wojennych losach.

W projekcie nagrane zostały relacje opisujące historie z ponad 40 niemieckich obozów rozsianych po całym terytorium dzisiejszej Polski. Były to obozy przesiedleńcze, obozy dla małoletnich, „Polenlagry”, podobozy będące filiami dużych obozów koncentracyjnych Gross Rosen, Auschwitz, Stutthof, obozy karno-śledcze oraz obozy pracy. Rozmawialiśmy także z osobami żyjącymi w bliskim otoczeniu byłego obozu i pamiętającymi go z czasu, gdy funkcjonował.

W oparciu o te relacje stworzona została multimedialna prezentacja internetowa, poszerzona o materiał archiwalny pozyskany przy okazji realizacji wcześniejszych projektów Historii Mówionej Ośrodka KARTA. Dla potrzeb prezentacji stworzyliśmy interaktywną mapę obejmującą teren dzisiejszej Polski, z uwzględnieniem granic z czasu II wojny światowej. Na mapie umieściliśmy obozy, w których uwięzieni byli świadkowie nagrywani w naszych projektach. Na temat każdego z obozów dostępny jest tekst informacyjny, w miarę możliwości ilustrowany zdjęciami archiwalnymi oraz współczesnymi – przedstawiającymi dzisiejszy wygląd miejsca, w którym znajdował się obóz.

Głównym tematem prezentacji są losy osób, które były więzione w poszczególnych obozach. Przedstawiamy biogramy oraz fragmenty relacji, dotyczące niemal wszystkich aspektów obozowego życia. Dowiemy się z nich m.in. o przyczynach aresztowania i uwięzienia, o pierwszym zetknięciu z obozem, o zachowaniach esesmanów i funkcyjnych, relacjach między współwięźniami, o niewolniczej pracy, warunkach życia w obozie i o okolicznościach jego wyzwolenia. Prezentacja w dużej mierze oparta jest na fragmentach nagrań audio i wideo, ponadto zawiera prywatne zdjęcia archiwalne i kopie dokumentów z okresu wojny, które zostały udostępnione przez naszych rozmówców, a pochodzą z ich rodzinnych kolekcji. Do każdej relacji dołączone są także współczesne portrety nagrywanych osób.

Serdecznie dziękujemy tym wszystkim, którzy nam zaufali i zgodzili się opowiedzieć dramatyczną historię swojego życia. Dziękujemy Komisji Europejskiej, która sfinansowała nagrania relacji oraz prace nad zarchiwizowaniem całego zbioru i przygotowaniem niniejszej prezentacji.

W internecie przedstawiamy tylko skromny wybór z pozyskanych wielogodzinnych relacji biograficznych. Cały zbiór dostępny jest w Archiwum Historii Mówionej w Domu Spotkań z Historią w Warszawie.

Kontakt:
ahm@karta.org.pl
j.palka@dsh.waw.pl
 
Dom Spotkan z Historią Ośrodek Karta Ośrodek Karta EACEA