Obóz pracy przymusowej utworzony w 1942 roku w obrębie Podgórza - południowej dzielnicy Krakowa. Obóz powstawał w kilku etapach. Od czerwca 1942 istniał tu obóz pracy przymusowej Julag 1 z przeznaczeniem dla Żydów z krakowskiego getta, pracujących w zakładach zbrojeniowych. 27 listopada 1942 podjęto decyzję o przekształceniu go w obóz pracy przymusowej.

Przy budowie baraków mieszkalnych zatrudnieni byli od 1942 roku pracownicy cywilni kilkunastu firm budowlanych. Część baraków stanęła na miejscu dwóch zbezczeszczonych cmentarzy żydowskich: krakowskiego i podgórskiego, a do budowy obozowych dróg wykorzystano pochodzące stamtąd macewy. Po likwidacji getta krakowskiego w dniach 13-14 marca 1943, obóz zapełnił się niemal ośmioma tysiącami Żydów (pozostałych przewieziono do obozów zagłady lub zgładzono jeszcze w Krakowie i pochowano w masowym grobie, na którym później postawiono barak łaźni).

Więźniowie byli wykorzystywani do pracy w licznych zakładach m.in. elektrycznym, stolarskim, ślusarskim, mechanicznym, szewskim, krawieckim; w kamieniołomie Liban, w fabryce kabli i na pobliskim lotnisku w Krakowie Rakowicach. Wśród zabudowań obozu znajdowały się m.in. koszary SS, szpital SS, szpital dla więźniów, łaźnia, magazyny, kuchnia, stajnie, garaże. Obóz w Płaszowie miał kilka podobozów: Kraków Liban, Kraków Zabłocie, Kraków Bieżanów, Kraków Prokocim oraz obozy w Wieliczce i Mielcu.

W styczniu 1944 obóz pracy został przekształcony w obóz koncentracyjny i przeszedł pod zarząd Centrali Obozów Koncentracyjnych w Oranienburgu. Już od końca 1943 roku przywożono tu transporty Żydów i Romów ze zlikwidowanych gett oraz obozów w niewielkich miasteczkach południowej Polski, Słowacji i Węgier. Skoncentrowaną tu ludność przewożono następnie do innych obozów pracy lub do obozów zagłady: Auschwitz i Sobibór. Inną grupę więźniów stanowiła ludność polska m.in. krakowianie oskarżeni o zaangażowanie w konspirację lub ujęci podczas łapanek, zwłaszcza po wybuchu Powstania Warszawskiego.

Na wzniesieniu zwanym Kozią Górką dokonywano masowych egzekucji więźniów politycznych z więzienia przy ul. Montelupich, więźniów obozu oraz pochwyconej na wsiach ludności żydowskiej lub romskiej. Ich zwłoki były wrzucane do zbiorowych dołów.

W 1944 roku obóz osiągnął obszar 80 ha i był w stanie jednorazowo przyjąć 35 tysięcy osób. Ogólną liczbę jego więźniów szacuje się według zeznań świadków na 150 tysięcy osób. Funkcje komendanta obozu od 13 lutego 1943 pełnił Amon Göth. Po wojnie, 13 sierpnia 1946 na terenie byłego obozu wykonano na nim wyrok śmierci.

Latem 1944 rozpoczęła się powolna likwidacja obozu: transport więźniów do obozów zagłady, rozbiórka budynków obozowych, ekshumacja i palenie ciał pomordowanych. Do tych prac wykorzystano grupę ok. 600 więźniów, pozostawionych w obozie specjalnie w tym celu. Wywieziona wówczas dokumentacja obozowa do dziś nie została odnaleziona i uniemożliwia dokładne określenie liczby ofiar. Ostatnia grupa więźniów opuściła obóz 15 stycznia 1945.

Po wojnie w części tego obszaru wybudowano osiedle mieszkaniowe. Pozostała część jest obecnie miejscem rekreacji dla mieszkańców Krakowa. Pamięć o obozie przywołują pomniki ku pamięci: Ofiar Hitleryzmu Wszystkich Narodów (z roku 1964), pomordowanych Żydów, sześciu tysięcy Żydówek węgierskich przewiezionych stąd do komór gazowych w Auschwitz (2000) oraz drewniany krzyż na jednym z masowych grobów. Wkrótce ma powstać tutaj Park Pamięci. Corocznie, 15 stycznia, na terenie byłego obozu odbywają się uroczystości ku czci ofiar.

• Zofia Janik
• Kazimierz Kozłowski
• Władysław Michalik
• Teofila Silberring
• Mieczysław Staner